Hoe de nalatenschap van langstlevende ouder goed op orde?

Checklist. Als de langstlevende ouder overlijdt, moet er meestal heel wat geregeld worden. In de eerste plaats natuurlijk de begrafenis of crematie, maar daarna moeten er ook verschillende andere zaken worden geregeld. De belangrijkste daarvan zetten we hier op een rijtje.

Administratie

In de eerste plaats is het van belang om de administratie van de overleden ouder goed door te spitten, want daaruit blijkt normaal gesproken de omvang van de nalatenschap (de erfenis). Met name de bankafschriften en de meeste recente aanslag inkomstenbelasting zijn van belang. Als nog tijdens leven van de ouder een van de kinderen op basis van een volmacht in een levenstestament de administratie beheert, is een overzicht van het vermogen snel opgesteld. Is dat niet het geval, dan moeten de kinderen zelf aan de slag. Tip.  Voor een ouder is het raadzaam om nog tijdens leven aan de kinderen een duidelijk overzicht te geven van de administratie en van alle belangrijke stukken (bankrekeningen, belastingaanslagen, verzekeringspolissen). Daarbij moet ook worden gedacht aan buitenlandse bankrekeningen, want als de kinderen daarvan niet op de hoogte zijn, blijven deze tot in lengte van jaren doorlopen zonder dat de (klein)kinderen daarvan profiteren.

Wettelijk erfrecht of testament

Ook moet er worden uitgezocht wie de erfgenamen zijn van de overledene. Normaal gesproken zijn dat de kinderen, ieder van hen voor een gelijk deel. Om daarvan zeker te zijn, moet worden uitgezocht of de overleden ouder een testament had.

Ouderlijke boedelverdeling. Door ouders met kinderen is er vaak nog onder het ‘oude erfrecht’ (van voor 1 januari 2003) een testament gemaakt met een zogenoemde ‘ouderlijke boedelverdeling’ (min of meer gelijk aan de wettelijke verdeling, zoals thans in de wet opgenomen), maar het is mogelijk dat een van de kinderen is onterfd.

Legaten. Of er zijn, al dan niet om fiscale redenen, legaten toegekend aan de kleinkinderen of aan een goed doel.

Volgens de wet. Is er geen testament gemaakt, dan bepaalt de wet wie de erfgenamen zijn.

Centraal Testamentenregister

Als een afschrift van het testament niet tussen de administratie te vinden is, wil dat niet zeggen dat er geen testament is. Om zeker te zijn, kan daarvoor het Centraal Testamentenregister (CTR) worden geraadpleegd. Bij dat register kan schriftelijk een aanvraag worden ingediend. Tip. Het daarvoor vereiste formulier is te downloaden van de website https://www.notaris.nl (zoekwoord: centraal-testamentenregister). Tezamen met een kopie van het bewijs van overlijden, moet het ingevulde formulier naar het CTR worden toegezonden. Deze aanvraag is gratis. Normaal gesproken weet het CTR binnen een week te melden of er door de overledene een testament is opgemaakt en zo ja, bij welke notaris.

Opvragen bij notaris

Als bekend is bij welk notariskantoor er een testament is opgemaakt, kan een belanghebbende (erfgenaam) bij deze notaris (of diens opvolger) een afschrift van het testament krijgen. Daarvoor kunnen door het notariskantoor kosten in rekening worden gebracht. Het is raadzaam om daarnaar te informeren om niet voor verrassingen komen te staan.

Langer dan 20 jaar geleden. Als het testament langer dan 20 jaar geleden opgemaakt is, is het mogelijk dat de akte zich niet meer in de kluis van de notaris bevindt, maar naar het centraal depot is verplaatst. Als er van deze akte een afschrift moet worden gemaakt, kunnen de kosten hoger uitvallen.

Verklaring van erfrecht

Mogelijk moet er bij de notaris een verklaring van erfrecht worden opgevraagd. Dat is niet verplicht, maar als er bankrekeningen zijn geblokkeerd of er komt een levensverzekering of overlijdensrisicoverzekering tot uitkering, dan kunnen de erfgenamen daar niet omheen.

Onderzoek. Voor het opstellen van een verklaring van erfrecht gaat de notaris onderzoeken wie er erfgenamen zijn en voor welk gedeelte. Alle erfgenamen krijgen een verklaring toegezonden waarin ze verklaren de nalatenschap te aanvaarden. Na ontvangst van deze getekende verklaringen kan de verklaring van erfrecht worden opgemaakt en door de notaris worden getekend. Let op. Er moet rekening mee worden gehouden dat het opstellen van een verklaring van erfrecht al gauw drie tot vier weken in beslag neemt en zijn er erfgenamen vooroverleden of wonen ze in het buitenland, dan kan het gaan om twee tot drie maanden. Al die tijd blijven de bankrekeningen geblokkeerd en komt de verzekering niet tot uitkering. Tip. Het loont de moeite om bij verschillende notariskantoren te informeren naar de kosten voor het opstellen van een verklaring van erfrecht, want deze kunnen behoorlijk uiteenlopen. Daarbij is het niet zo dat de notaris die het testament heeft opgesteld ook de verklaring van erfrecht moet opstellen. Deze klus mag worden uitbesteed aan iedere notaris in Nederland.

Tegemoetkoming in de kosten. Wanneer de financiële draagkracht onvoldoende is om een verklaring van erfrecht te kunnen betalen, kan men een tegemoetkoming in de kosten kan krijgen (art. 34 WRB en art. 56 lid 2 sub c. Wna) . De voorzitter van de kamer voor het notariaat kan zo’n tegemoetkoming verlenen voor een verklaring van erfrecht als de erfenis minder bedraagt dan het heffingsvrije vermogen van € 30.846 (2020) en deze erfgenaam verder geen financiële draagkracht heeft. Daarbij geldt dat het inkomen per jaar maximaal € 27.900 mag zijn voor alleenstaanden of als men met een of meer anderen een gemeenschappelijke huishouding voert maximaal € 39.400 mag bedragen.

Volmacht

Zijn er meerdere erfgenamen, dan kunnen ze onderling overeenkomen dat een van hen de nalatenschap afhandelt. Daarvoor moeten de andere erfgenamen aan hem/haar volmacht geven. Deze volmachten kunnen worden opgenomen in de verklaringen van aanvaarding die door de notaris aan alle erfgenamen worden toegezonden. In de verklaring van erfrecht komt dan te staan dat een van de erfgenamen als gevolmachtigde van de andere erfgenamen zelfstandig beschikkingsbevoegd is. Daarmee kan hij naar de bank met het verzoek om de rekeningen vrij te geven. Het is dan niet nodig dat alle erfgenamen tezamen zich tegelijkertijd bij de balie van de bank melden.

Inkomstenbelasting en erfbelasting

Door de erfgenamen (of de gevolmachtigde erfgenaam) moet aangifte worden gedaan voor de inkomstenbelasting over het kalenderjaar waarin de ouder is overleden tot de dag van diens overlijden. Ook moet er aangifte voor de erfbelasting worden gedaan. Tip 1. Dit formulier is te downloaden van de website https://www.belastingdienst.nl (zoekwoord: aangifte erfbelasting 2020). Let op.  Het ingevulde aangifteformulier moet binnen een termijn van acht maanden na overlijden naar de Belastingdienst worden toegezonden. Tip 2.  Is deze termijn niet haalbaar, omdat er nog geen duidelijk overzicht is van het gehele vermogen, dan kan er voor vijf maanden uitstel worden aangevraagd. Dat uitstel wordt altijd door de Belastingdienst goedgekeurd.