NOTARIS - 30.11.2023

Testament voor ondernemers en BV goed geregeld?

Overlijden en bedrijfsopvolging. Voor iedere ondernemer is de bedrijfsopvolging belangrijk. Daar moet goed over worden nagedacht. Wat als de ondernemer plotseling overlijdt? Hoe is dat dan wettelijk geregeld? Waarom is het altijd beter om dat goed vast te leggen in een testament?

Gehuwd drie kinderen

Jan is gehuwd met Mia. Samen hebben ze drie kinderen. Sinds enkele jaren werkt de oudste zoon Fons mee in het bedrijf van zijn vader. Het is ook de bedoeling dat Fons als bedrijfsopvolger op termijn het bedrijf van zijn vader voortzet.

Geen testament. Als Jan plotseling overlijdt, blijkt dat hij geen testament heeft gemaakt. Dat betekent dat de wettelijke verdeling van toepassing is. Op basis daarvan wordt de gehele nalatenschap van Jan (de erfenis) toegedeeld aan zijn echtgenoot Mia (art. 4:13 lid 2 BW) . Let op.  Daartoe behoort ook het ondernemingsvermogen. Mia wordt dan eigenaar van het bedrijf. De drie kinderen krijgen een vordering op hun moeder voor de waarde van hun wettelijk erfdeel, maar deze vordering is normaal gesproken pas opeisbaar als Mia overlijdt (art. 4:13 lid 3 BW) .

Verdeling ongedaan maken? Omdat het niet de bedoeling is dat Mia het bedrijf overneemt, moet de wettelijke verdeling door haar ongedaan worden gemaakt. Dat moet gebeuren binnen drie maanden na het overlijden van Jan (art. 4:18 lid 1 BW) . Let op.  Dat is een strikte wettelijke termijn waarvan niet kan worden afgeweken. Het ongedaan maken van de wettelijke verdeling betekent dat de nalatenschap alsnog moet worden verdeeld. Daarbij kunnen de bedrijfsgoederen aan Fons worden toegedeeld, maar daarbij is hij afhankelijk van de andere erfgenamen (zijn moeder, broer en zus). Deze moeten daarmee instemmen. Als er een dwarsligt, gaat dat niet door.

Toedeling door kantonrechter. Fons kan ook bij de kantonrechter het verzoek indienen dat alle bedrijfsgoederen aan hem worden toegedeeld (art. 4:38 lid 1 BW) . Hij moet dan aantonen dat hij daarbij een zwaarwegend belang heeft en dat de rechten van de rechthebbenden (de andere erfgenamen) niet in ernstige mate worden geschaad. Als de kantonrechter het verzoek toewijst, moeten de bedrijfsgoederen aan Fons worden toegedeeld. De kantonrechter zal daarbij een redelijke prijs vaststellen die door Fons aan de erfgenamen moet worden betaald. Wat een redelijke prijs is, zal dan blijken. Zo zal de waarde van een agrarisch bedrijf anders worden vastgesteld dan de waarde van een niet-agrarisch bedrijf.

Geldt ook voor BV-aandelen

Zit de onderneming van vader Jan in een BV, dan kunnen de bedrijfsgoederen niet worden toegedeeld aan Fons, want de BV is daarvan eigenaar. Wel behoren de aandelen van de BV tot de nalatenschap. In dat geval kan Fons bij de kantonrechter het verzoek indienen dat de BV-aandelen tegen een redelijke prijs aan hem worden toegedeeld.

Voorwaarden. Voor toedeling van BV-aandelen gelden wel enkele voorwaarden.

• De erflater (Jan) moet tot zijn overlijden niet alleen aandeelhouder, maar ook bestuurder (directeur) van de BV zijn geweest.
• De erflater moet (al dan niet met andere directeuren) over de meerderheid van de aandelen beschikken. Is Jan dga, dan is dat uiteraard geen probleem.
• De bedrijfsopvolger (Fons) moet op het moment van de erflater (Jan) al directeur van de BV zijn of in diens plaats tot directeur worden benoemd.

Nadelen toedeling door kantonrechter

Aan toedeling van goederen of aandelen door de kantonrechter kleven enkele nadelen.

• Omdat er door de kantonrechter een belangenafweging moet worden gemaakt en advies moet worden ingewonnen over de waarde, gaat er enige tijd overheen voordat deze het verzoek kan inwilligen. Dat kan ten koste gaan van de continuïteit van de onderneming.
• Ook de andere kinderen (en zelfs hun echtgenoten!) hebben het recht om bij de kantonrechter het verzoek tot toedeling in te dienen. In dat geval zal de kantonrechter de belangen van Fons moeten afwegen tegen de belangen van de andere gegadigde(n).
• Gaat het om toedeling van BV-aandelen en zijn er meerdere aandeelhouders, dan kunnen de statuten van de BV toedeling van de aandelen aan Fons tegenhouden. Als er in de statuten een blokkeringsregeling is opgenomen die bepaalt dat in geval van overlijden de aandelen van de overleden aandeelhouder te koop moeten worden aangeboden aan de overige aandeelhouders, dan gaat deze regeling voor de wettelijke regeling van toedeling door de kantonrechter.

Beter geregeld bij testament

Voor een ondernemer is het altijd beter om een testament op te stellen. Als de bedrijfsopvolger bekend is, kunnen daarin de hiernavolgende zaken worden opgenomen.

• Benoeming bedrijfsopvolger: de beoogde bedrijfsopvolger kan in het testament worden benoemd. Dat schept duidelijkheid voor alle erfgenamen.
• Toekennen van legaat: aan de bedrijfsopvolger kan een legaat worden toegekend van het bedrijfsvermogen (bedrijfsgoederen of BV-aandelen). Door het legaat wordt het bedrijfsvermogen afgescheiden van de overige goederen van de nalatenschap. Dat vermogen hoeft niet in een verdeling van de nalatenschap te worden betrokken.
• Waarde: de testateur kan in het testament bepalen voor welke waarde het bedrijfsvermogen aan de bedrijfsopvolger wordt gelegateerd. Om hem tegemoet te komen, kan er worden vastgelegd dat er niet wordt afgerekend op basis van de werkelijke waarde, maar op basis van de fiscale boekwaarde.
• Betalingsregeling: in het testament kan worden bepaald dat de bedrijfsopvolger de waarde van het gelegateerde bedrijfsvermogen in termijnen aan de erfgenamen mag betalen. Dit om de bedrijfsopvolger financieel gezien niet in de problemen te brengen en om de continuïteit van de onderneming niet in gevaar te brengen.
• Benoeming executeur: ten slotte kan de bedrijfsopvolger tot executeur worden benoemd. De executeur heeft onder meer tot taak om legaten uit te keren. Daardoor kan de bedrijfsopvolger zo snel mogelijk het legaat van het bedrijfsvermogen aan zichzelf uitkeren. Dit komt ook weer ten goede aan de continuïteit van de onderneming.

Flexibel testament

Is de bedrijfsopvolger nog niet bekend, dan is het raadzaam om een flexibel testament op te stellen. Dat biedt de langstlevende echtgenoot de mogelijkheid om na overlijden van de erflater te schuiven met vermogensbestanddelen uit de nalatenschap. Alles kan worden toegedeeld aan de langstlevende echtgenoot, maar het is ook mogelijk dat alles naar de kinderen gaat. Daartussen zijn er veel andere mogelijkheden. Ook kan de langstlevende echtgenoot zichzelf het vruchtgebruik voorbehouden van goederen die aan de kinderen worden toegedeeld. Daarbij moet worden beoordeeld wat de langstlevende echtgenoot nodig heeft voor een goed verzorgde oude dag en wat fiscaal gezien het gunstigst is.

Kosten?

De kosten voor het opstellen van een ondernemerstestament of een flexibel testament bedragen al gauw € 1.800 (exclusief btw). Tip 1.  Het loont de moeite om daarvoor bij verschillende notariskantoren te informeren, omdat de prijzen uiteen kunnen lopen. Tip 2.  Ook is het raadzaam om voor het opstellen van een testament tijdig advies te vragen aan een accountant of fiscaal adviseur. Omdat aan een bedrijfsopvolging fiscaal gezien heel wat haken en ogen zitten, moet daar goed over worden nagedacht!

Voor meer informatie over de fiscale aspecten bij overlijden, ga naar https://www.tipsenadvies.nl , Download Zone, jaargang 30, nr. 11.