Bedrijfsopvolging in de familie; schenking of niet?

Overdracht tegen agrarische waarde. Bij overdracht van een landbouwbedrijf van ouders naar kinderen komt het heel vaak voor dat een bedrijf veel goedkoper wordt overgedragen dan de werkelijke waarde. Het bedrijf wordt dan overgedragen tegen de ‘agrarische waarde’. En overdracht tegen een lagere waarde heeft meestal een hele goede reden. Als het bedrijf verkocht zou worden tegen de volle waarde, zou het voor de bedrijfsopvolger onmogelijk zijn om het bedrijf voort te kunnen blijven zetten. In een landbouwbedrijf zit namelijk wel een aanzienlijk vermogen (grond, quotum en productierechten), maar deze bedrijfsmiddelen leveren, vergeleken met andere bedrijfstakken, maar weinig rendement op. De landbouwer die een bedrijf overneemt of later wil overnemen, zal heel veel tijd in het bedrijf moeten steken, maar vaak genoegen moeten nemen met een laag inkomen.

Maatschaps- of Vof-contract. Het is gebruikelijk dat ouders lang vóór de bedrijfsovername met een kind als toekomstige bedrijfsopvolger een maatschap of vennootschap onder firma (Vof) zijn aangegaan. In het maatschaps- of Vof-contract verplichten de ouders zich dan om hun bedrijf later tegen een redelijke prijs over te dragen aan hun kind. Bij overname wordt de overnamesom op een zodanig bedrag gesteld dat de bedrijfsopvolger het bedrijf nog juist lonend kan voortzetten. Er kan dan een fors verschil in waarde zitten tussen de overnamesom en de werkelijke waarde.

Is dit waardeverschil een schenking?

Vanwege dit verschil is het belangrijk om vast te stellen of er juridisch of fiscaal sprake is van een schenking. Waarom is dit van belang? Andere kinderen zouden na het overlijden van de ouders wel eens kunnen roepen dat de bedrijfsopvolger wel heel erg bevoordeeld is ten opzichte van de andere kinderen. Ze zouden dan alsnog kunnen eisen dat de bevoordeling voor een gedeelte moet worden teruggedraaid en er alsnog een geldbedrag moet worden verrekend met de nalatenschap. Ook kan de fiscus stellen dat er een schenking is en een aanslag schenkingsrecht opleggen. Deze kwestie heeft daarom al vaak gezorgd voor rechtszaken.

Uitspraak Hoge Raad 2004. In 2004 heeft de hoogste rechter, de Hoge Raad, al eens beslist dat een bedrijfsovername tegen een lagere waarde, onder omstandigheden, niet altijd als een schenking wordt beschouwd. In deze procedure werd door één van de andere kinderen geëist dat er alsnog een bedrag werd verrekend bij het overlijden van de langstlevende van de ouders. Deze eis werd afgewezen. Maar hoe het zat met eventueel te betalen schenkingsrechten na een dergelijke bedrijfsovername, was nog altijd niet duidelijk?

Fiscaal geen schenking

Dus ook geen schenkingsrecht! Onlangs (20 maart jl.) heeft de Hoge Raad (nr. 43393) enkele uitspraken gedaan en daarin uitgemaakt dat er ook fiscaal geen sprake is van een schenking in bepaalde gevallen waarin het bedrijf werd overgenomen tegen een veel lagere waarde. Er was sprake van een maatschap tussen de ouders en de bedrijfsopvolger. Overname tegen een lagere prijs werd niet gezien als een schenking maar was binnen de maatschap noodzakelijk om de bedrijfsopvolger in staat te stellen om het bedrijf in de toekomst voort te kunnen zetten. Ook hadden de ouders zich bij het aangaan van de maatschap al verplicht om - na uittreding - het bedrijf tegen een redelijke prijs over te dragen.