Wat nu bij een bedrijf erven?

Een veelvoorkomende situatie. Vader, moeder, een zoon en twee dochters. Na overlijden van beide ouders erven de kinderen allemaal een derde deel (tenzij daar bij testament van is afgeweken). De zoon zet de zaak voort en wil deze in eigendom krijgen. Als het bedrijf meer waard is dan een derde van de gehele nalatenschap, krijgt hij dus meer dan waar hij recht op heeft. Dan krijgt hij een schuld aan zijn zusters wegens overbedeling. Dat is eigenlijk een ongewenste situatie, want de zusters moeten dan geheel of ten dele genoegen nemen met een vordering op hun broer (tenzij deze bij de bank geld kan lenen om hen uit te betalen). Voor het bedrijf kunnen de lasten daardoor te hoog oplopen. De hoogte van de overbedeling hangt dus heel erg af van de waardering van de onderneming. Wat is de waarde daarvan?

Wat is de waarde van de onderneming?

Fiscaal en juridisch. Als de zoon de onderneming erft en tevens voortzet, mag de onderneming voor het recht van successie laag gewaardeerd worden. Dat bespaart dus erfbelasting voor de zoon. Dat is een begin. Maar dat is uitsluitend fiscaal! De mede-erfgenamen hebben een tegengesteld financieel belang: hoe hoger de waarde van het bedrijf, hoe hoger de vordering op hun broer. Zij hebben wellicht geen boodschap aan de waarderingsmethode die de fiscus gebruikt voor de erfbelasting. De vraag is dan welke waarde geldt voor de onderlinge juridische verhoudingen tussen broer en zussen. Die waarde ligt waarschijnlijk ergens tussen de lage fiscale waarde en de vrije verkoopwaarde of liquidatiewaarde. Wat valt daarover te zeggen?

Zaken die van invloed zijn op de waarde

Dat hangt ervan af. Een paar zaken die van invloed kunnen zijn op de waardering van de onderneming: de rentabiliteit (winstgevendheid),

toekomstverwachtingen, een firma- of maatschapsovereenkomst, een meerwaardeclausule en

een voortzettingsbeding. Het is logisch dat een winstgevend bedrijf meer waard is dan een verliesgevend bedrijf. En dan gaat het natuurlijk om de in de toekomst verwachte winst. Dat is koffiedik kijken, dus wordt bij de waardering vaak mede naar de behaalde winst in de laatste drie tot vijf jaar gekeken. Als die hoger is dan een normale vergoeding voor arbeid en kapitaal, kan er sprake zijn van waardevolle goodwill. Deze goodwill komt bovenop de getaxeerde waarde van de bezittingen. De wijze hoe de goodwill wordt bepaald, is specialistisch accountantswerk.

Overnamerecht maatschapsaandeel?

Overeenkomst. Als de onderneming een firma of maatschap was, dan bevat de firma- of maatschapsovereenkomst vaak een bepaling die de voortzetter van het bedrijf het recht geeft om het aandeel van de ander bij overlijden over te nemen. Dit voortzettingsbeding bevat bij overeenkomsten tussen ouder en kind vaak ook bepalingen over de waarde die de voortzetter moet betalen (in dit geval aan de erfgenamen). Daar kan de zoon zich dus op beroepen tegenover zijn zussen. Deze lage waarde is vaak noodzakelijk om het voor de zoon financieel mogelijk te maken de onderneming rendabel voort te zetten.

Wat is nu beslist? Het Hof Amsterdam (LJN: BR6269) besliste op 28 juli jl. ook dat een voortzettingsbepaling in een agrarische maatschapscontract een waardedrukkende werking kan hebben.