Verdelings- en overnamebeding in Vof-akte: gift of niet?

Nalatenschap

Vader is in 2016 overleden. Bij zijn overlijden heeft moeder volgens de wettelijke verdeling alle goederen in de nalatenschap verkregen en de twee zonen een vordering op moeder. In 2017 is moeder op 77-jarige leeftijd toegetreden tot een Vof met haar zoon, zijn echtgenote en zijn zoon. In deze Vof werd een agrarisch bedrijf geëxploiteerd. De Vof-akte bevat een verdelings- en overnamebeding op basis waarvan haar zoon na overlijden van moeder, haar vermogen in de Vof mag overnemen.Over de waarde waartegen de zoon dit vermogen mag overnemen, is een aantal uitgangspunten geformuleerd in de Vof-akte. Het moet gaan om een waardering waarbij een externe financier een lening voor de overname van het bedrijf wenst te verstrekken, een lopende exploitatie van het bedrijf moet mogelijk zijn en de overnamesom moet dusdanig zijn dat er een goede oudedagsvoorziening resteert voor de zoon.In 2019 is moeder overleden. Na haar overlijden heeft de adviseur van de zoon het ondernemingsvermogen van de Vof gewaardeerd op € 143.505 en het aandeel van moeder op € 90.896. Dezelfde adviseur neemt in de aangifte erfbelasting op dat de waarde van het ondernemingsvermogen € 2.273.933 bedraagt en het aandeel van moeder daarin € 1.440.292.Moeder heeft de zoon waarmee zij in de Vof participeerde als enig erfgenaam benoemd. Haar andere zoon maakt na overlijden aanspraak op zijn legitieme portie. In geschil staat de hoogte van de legitieme portie.

Wettelijk kader

In de casus is een van de zonen onterfd. Als kind heeft men in dat geval altijd recht op de legitieme portie, zijnde de helft van het gewone erfdeel. Zijn er in het verleden eerdere schenkingen gedaan door ouders aan andere kinderen, dan geldt op basis van artikel 4:65 van het Burgerlijk Wetboek dat de waarde van de goederen van de nalatenschap moet worden vermeerderd met bepaalde schenkingen die de erflater bij leven heeft gedaan.

Geschilpunt Omdat voor de bepaling van de legitieme portie eerdere schenkingen moeten worden meegeteld (art. 4:65 BW) staat ter discussie in hoeverre de toetreding tot de Vof van moeder moet worden aangemerkt als een gift. Dit in verband met het feit dat de zoon (erfgenaam) op basis van het verdelings- en overnamebeding na overlijden van moeder haar Vof-aandeel mocht overnemen.

Oordeel Hof Den Haag

Het hof (ecli:nl:ghdha:2023:2339) oordeelt dat de onroerende zaken die moeder aan de Vof heeft verpacht, geen ondernemingsvermogen vormen, maar deel uitmaken van box 3. De bedrijfsopvolgingsrechtspraak waarnaar de erfgenaam verwijst, is hier daarom niet relevant. Het hof oordeelt vervolgens met de rechtbank (ecli:nl:rbrot:2022:1966) dat door het toetreden er sprake is van een gift. De waarde van het ingebrachte vermogen (€ 1.440.292) was lager dan de waarde waartegen de erfgenaam het Vof-aandeel mocht overnemen (circa € 90.896). Omdat er sprake is van inbreng van een belegging, moet het verdelings- en overnemingsbeding als een quasi-legaat ex artikel 4:126, lid 2, onderdeel a van het Burgerlijk Wetboek worden aangemerkt. Dit had daarom moeten worden opgenomen in een notariële akte. De gift moet worden bijgeteld bij de legitieme portie.

Oordeel Hoge Raad

De Hoge Raad (ecli:nl:hr:2025:437) vernietigt de uitspraak van het hof en verwijst de zaak naar Hof Amsterdam voor verdere uitspraak. Volgens de Hoge Raad is het hof buiten de rechtsstrijd getreden door ongemotiveerd voorbij te gaan aan het beroep op de bedrijfsopvolgingsrechtspraak van de zoon-erfgenaam. Verder oordeelt zij de klachten over de uitleg van het quasilegaat gegrond en komt zij tot een andere waardebepaling.

bz-advies

Een interessante casus voor de praktijk. Toetreding tot een Vof met een verdelings- en overnamebeding. Is dit een gift of niet? Nu er een verwijzing plaatsvindt, zijn we nog in het ongewisse. Afwachten waar het hof nu mee komt, maar ondertussen is het zaak om dergelijke bedingen in een Vof-akte juist te formuleren en te kwalificeren.